دوران قاجار یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی ایران از نظر تحولات معماری است. در این دوره، خانه‌های ایرانی تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دچار تغییراتی شدند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

ویژگی‌های معماری خانه‌های قاجاری خانه‌های دوران قاجار اغلب دارای ساختاری اندرونی و بیرونی بودند که بیانگر تفکیک فضای خصوصی و عمومی بود. ویژگی‌های برجسته این خانه‌ها عبارت‌اند از:

• حیاط مرکزی: فضای سبز با حوض در وسط که علاوه بر زیبایی، تأثیر بسزایی در تهویه طبیعی داشت.
• ایوان‌های ستون‌دار: این ایوان‌ها به‌عنوان فضای نیمه‌باز بین داخل و خارج عمل می‌کردند.
• تزئینات گچ‌بری و کاشی‌کاری: نقوش اسلیمی و گل‌وبوته روی دیوارها و سقف‌ها جلوه‌ای هنری به خانه‌ها می‌بخشید.
• نورگیری و تهویه طبیعی: استفاده از بادگیرها و پنجره‌های ارسی که جریان هوا و نور را تنظیم می‌کردند.

تأثیرات فرهنگی و اجتماعی طراحی خانه‌های قاجاری تحت تأثیر سبک‌های معماری سنتی ایران، معماری اسلامی، و حتی برخی تأثیرات غربی قرار داشت. نقش زنان در فضای اندرونی خانه و تجمعات مردانه در بخش بیرونی، نشان‌دهنده جایگاه اجتماعی افراد در آن دوران بود.

نمونه‌های برجسته برخی از خانه‌های تاریخی دوران قاجار که تا امروز باقی مانده‌اند، شامل خانه بروجردی‌ها، خانه طباطبایی‌ها در کاشان و خانه عامری‌ها هستند. این بناها نه‌تنها از نظر معماری، بلکه از لحاظ تاریخی نیز بسیار ارزشمندند.

نتیجه‌گیری خانه‌های ایرانی در دوران قاجار ترکیبی از زیبایی، کاربردی بودن و تطابق با شرایط اقلیمی بودند. بررسی این خانه‌ها می‌تواند الهام‌بخش طراحی‌های معاصر باشد، خصوصاً در زمینه ترکیب عناصر سنتی با معماری مدرن.