در سال‌های اخیر فرهنگ ایمنی، بهداشت و مسائل زیست‌محیطی (HSE) موردبحث بوده و عوامل مختلف بروز حادثه در کارگاه‌های ساختمانی از جهات مختلف نیاز به بررسی دارد. HSE از سه کلمه بهداشت (Health)، ایمنی (Safety) و محیط‌زیست (Enviorment) است. تاریخچه ایمنی: قبل از عصر ماشین، مخاطرات صنعتی به شکل امروزی وجود نداشت و پس از انقلاب صنعتی، ماشینی شدن کارها و افزایش خطرات منجر به پیدایش نهضت پیشگیری از حوادث گردید.
تاریخچه بهداشت حرفه‌ای: نخستین بار انگلستان به بهداشت‌کار و بیماری‌های ناشی از صنایع اشاره و دستورالعمل‌هایی به کارکنان صنعت توصیه نمود. هم‌اکنون فرانسه از لحاظ قوانین و مقررات بهداشت صنعتی در رأس قرار دارد.
تاریخچه محیط‌زیست: پس از کنفرانس ۱۹۹۲ در ریو نگرش توسعه پایدار در محیط‌زیست ابعاد وسیع‌تری را به خود اختصاص داد و در تمام بخش‌ها «پسوند پایدار» نظرات و دیدگاه‌های قدیمی را مورد بازنگری قرار داد.
حوادث ناشی از کار سومین عامل مرگ‌ومیر در جهان است و در ایران نیز بر اساس آخرین گزارش‌ها و تحقیقات انجام شده دست‌کم سالانه حدود نزدیک به ۲۰ هزار حادثه ناشی از کار اتفاق می‌افتد که از این تعداد نزدیک به ۱۵ هزار حادثه در بخش ساختمانی برای کارگران این صنعت در کشور به وقوع می‌پیوندد.
حفاظت ایمنی در برابر خطرات ناشی از یک مسئله عمده است که نباید از نظر دور داشت. سیستم مدیریت HSE به عنوان ابزاری مدیریتی جهت کنترل و بهبود مسائل مربوط به بهداشت، ایمنی، محیط‌زیست و کیفیت است. این سیستم مدیریتی با بررسی همزمان سه فاکتور مذکور، بستر مناسبی جهت استقرار و اجرای استانداردهای مدیریت زیست‌محیطی (ISO۱۴۰۰۰)، استانداردهای مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای (OHSAS۱۸۰۰۱) ایجاد می‌نماید. با توجه به تحقیقاتی که تاکنون در این زمینه صورت گرفته، توجه به اصول ایمنی و بهداشت حرفه‌ای و رعایت این اصول، نقش زیادی در کاهش زیان‌های اقتصادی واحدهای صنعتی داشته است. چرا که با کاهش حوادث، احتمال آسیب دیدن تجهیزات و ایجاد خسارات مالی کاهش یافته و کاهش لطمات جانی نیز رخ خواهد داد. بروز هر حادثه حتی خیلی کوچک زیان‌هایی را در بردارد که به دو گروه زیان‌های مستقیم یا نمایان و زیان‌های غیرمستقیم یا پنهان طبقه‌بندی می‌شوند.
پس از بازرسی‌های انجام شده در پروژه‌های مختلف عمرانی با توجه به تنوع کار و مراحل مختلف انجام آن یکسری مغایرت‌هایی در بخش‌های مختلف ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست به صورت کلی به دست آمده که در اکثر پروژه‌ها عمومیت داشته و در زیر به بیان آن می‌پردازیم.
اگر با تعمق به عملکرد مسئولان حوزه ایمنی در کارگاه‌های ساختمانی کشور دقت کنیم، متوجه می‌شویم که یکی از موانع اصلی در این حوزه، مسئله فقدان یک دستگاه و یا سازمانی به‌عنوان مسئول اصلی کاملاً محسوس است؛ یعنی متولی این حوزه کیست؟ وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی کشور اگر مسئول است، پس چرا بودجه و اعتبار ندارد؟ اگر این وزارتخانه وظیفه نظارتی دارد، چرا نمی‌تواند عدم اجرای ایمنی در صنعت ساختمان را بازخواست کند؟ چرا نمی‌تواند در خصوص پیشگیری از وقوع حوادث ناشی از عدم ایمنی مربوطه پیگیری لازم را انجام دهد؟ از تعیین مدیریتی واحد برای اجرای ایمنی در کارگاه‌های ساختمانی بگذریم هزار خلأ قانونی و مدیریتی دیگر هم داریم، اما نگاه امروز نگاهی نو، سیستماتیک و همه‌جانبه تحت یک مدیریت واحد است…
نظام مدیریت یکپارچه HSE با ایجاد بستر فرهنگی خلاق و نگرشی نو و سیستماتیک، به تبیین تأثیر متقابل عوامل بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست پرداخته و از این طریق نواقص، مخاطرات بالقوه، حوادث و مشکلات را به‌طور نظام‌مند مورد ارزیابی قرار داده و روش‌های مبتنی بر پیشگیری را ارائه می‌دهد. هرچند دستیابی به نظام خلاق در ساختار نظام مدیریت فراگیر بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست (HSE) و رویکرد یکپارچه‌سازی فرایندها و گردش کار و فعالیت‌های سه‌گانه بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست در کلیه سطوح صنعت ساختمان نیازمند تلاش‌های زیادی است اما در حوزه‌های دیگر ایمنی هم با این مسئله روبه‌رو هستیم.
حدوداً ۱۵ سال است که مسئله ایمنی و فراتر از آن مسئله HSE که همان ایمنی همراه با حفظ محیط‌زیست و بهداشت است، در صنعت ساختمان از طریق آئین‌نامه حفاظتی کارگاه‌های ساختمانی مشتمل بر ۹ فصل و ۳۲۴ ماده، به استناد مواد ۸۵ و ۸۶ قانون کار جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ ۸۱/۲/۱۷ شورای عالی حفاظت فنی مورد بررسی نهایی و تأیید قرار گرفت و در تاریخ ۱۳۸۱/۶/۹ به تصویب وزیر محترم کار و امور اجتماعی وقت رسیده و به سایر دستگاه‌ها و سازمان‌ها منتقل شده است؛ و یک اداره کل بازرسی در وزارت کار، برای این منظور ایجاد شده است که خود را متولی می‌داند اما به دلیل عدم همکاری سایر دستگاه‌ها و فقدان وجود نیروهای تخصصی کافی قدرت و اختیارات لازم، کافی و حتی توانمندی لازم را برای تحقق اهداف HSE ندارند. از طرفی هم ظاهراً سایر دستگاه‌ها تمایلی نداشتند تا از موازی‌کاری دست بردارند؛ همه حول HSE فعالیت می‌کنند؛ گویا گوی سبقت را از بقیه گرفته‌اند و همه خود را متولی اصلی می‌داند و مابقی را حاشیه کار می‌دانند؛ اما با کمی دقت در استانداردهای HSE متوجه می‌شویم چیزی جز یک فرهنگ نیست. فرهنگی که با اجرای یکسری دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست و همچنین فرهنگ‌سازی این فرهنگ مهم، از جان انسان‌ها و محیط‌زیستمان حفاظت می‌کند و درواقع یعنی ضرورتی که بر هیچ‌کس پوشیده نیست و آن هم با فرهنگ‌سازی و کمترین هزینه ممکن خواهد شد.
هزینه‌ای که در HSE پرداخت می‌شود با ایمنی انسان‌ها در کارگاه‌ها و پروژه‌ها نوعی سرمایه‌گذاری است که سود و بهره‌اش غیرقابل بیان است. سازمان نظام‌مهندسی ساختمان به‌عنوان سازمانی مردم‌نهاد، کنترل حسن خدمات مهندسی را با نگاه فرهنگ‌سازی، ترویج و کمک به دولت را به عنوان یکی از وظایف اصلی در نظر گرفته است که در این راستا متأسفانه در کشور با خلأهای گوناگون و فراوانی همراه است و نیازمند فرهنگ‌سازی بیشتری است تا مدیران شهرداری‌ها و مراجع صدور پروانه ساختمان باور کنند که ایمنی یک ضرورت بوده و سرمایه‌گذاری در ایمنی یک اصل مهم و غیرقابل انکار است؛ و برای گزارش‌های مهندسین ناظر در این زمینه اهمیت قائل شده و به تکالیف قانونی خود عمل نمایند؛ و در صورت عدم رعایت ایمنی در پروژه‌های ساختمان، حداقل به خاطر حفظ جان و سلامتی عوامل اجرایی در این گونه کارگاه‌ها سریعاً نسبت به تعطیلی پروژه و الزام کارفرما به تأمین ابزار و امکانات ایمنی و رفع خطرات احتمالی تحت نظارت مهندسین ناظر اقدام نمایند.
شایسته است بیان شود که در این همگنی و هماهنگی بین سه عنصر ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست که اصل اساسی HSE نیز است، می‌بایستی موردنظر کلیه دستگاه‌های اجرایی به طرق مقتضی قرار گیرد.
اگرچه افزایش دامنه نظارت‌ها و اعمال کنترل‌های لازم توسط مهندسین ناظر هر پروژه می‌تواند به صورت مقطعی، تعداد حوادث کار را کاهش دهد، اما برای مقابله جدی با حوادث کار، باید فرهنگ خود مراقبتی و ایمنی در محیط کار جدی گرفته شود. آگاه نبودن بسیاری از کارگران در خصوص داشتن حق ایمنی محیط کار، موجب شده که برخی کارفرمایان برای کاهش هزینه‌ها، قوانین ایمن‌سازی محیط کار را نادیده بگیرند؛ و متأسفانه هیچ‌گونه الزاماتی هم در این خصوص وجود ندارد. وقتی در یک کارگاه ساختمانی، حتی یک جعبه ساده کمک‌های اولیه هم وجود ندارد، نباید توقع داشت که فرهنگ ایمنی در محیط کار نهادینه شده باشد
«سالانه ۳۰ هزار میلیارد تومان صرف هزینه حوادث ناشی از کار می‌شود.»
طبق گفته‌های مدیرکل بازرسی کار وزارت کار ۴۵ درصد حوادث ناشی از کار در ایران در بخش ساختمان و معادل ۲.۶ برابر دنیا است؛ در حالی که این میزان در کشورهای پیشرفته ۱۷ درصد است. اگرچه بر اساس آمارها، تعداد حوادث ساختمانی در سال‌های ۹۳ تا آبان ۹۴ کاهش داشته است؛ اما می‌توان گفت کاهش این آمارها طی سال‌های ذکرشده به دلیل رکود چند سال اخیر و خروج تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران و سازندگان از عرصه ساخت‌وساز بوده است.
تاکنون در زمینه کاهش حوادث کار آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های فراوانی تدوین و برای اجرا ابلاغ شده است؛ اما نبود ضمانت اجرایی کافی، ضعف دولت در انجام بازرسی و کنترل‌های لازم و تمایل کارفرمایان به کسب بیشترین سود در کارگاه‌های ساختمانی و حذف هزینه‌های حیاتی ارتقای ایمنی در این کارگاه‌ها، باعث وقوع حوادث مرگ‌بار برای نیروهای شاغل در این بخش می‌شود. درگیری با ماشین‌آلات، ریزش آوار و گودبرداری، سقوط از ارتفاع، سقوط اشیا و انفجار به‌عنوان عوامل مهم وقوع حوادث ساختمان‌سازی کشور شناخته می‌شود.
همچنین استفاده نکردن از وسایل حفاظت فردی، بی‌احتیاطی حادثه‌دیده، نبود نظارت کارفرما، نقص فنی بالابر، اعمال روش کار ناایمن، نبود مهارت لازم برای انجام کار و استفاده از ابزار کار ناایمن نیز از دلایل و خطاهای انسانی مهم در بروز حوادث ناشی از کار در پروژه‌های ساختمانی کشور است.
به‌طور کلی، وقوع حوادث مختلف در زمان احداث ساختمان در کشور چند نتیجه تلخ را در پی خواهد داشت که به فوت، نقص عضو، شکستگی و سایر مصدومیت‌ها تقسیم می‌شود.
متأسفانه به دلایل مختلف آمارهای صحیح و دقیقی از تعداد و نوع آسیب‌دیدگی کارگران ساختمانی وجود ندارد.
بر اساس آمارهای سازمان قانون پزشکی کشور، کل فوتی‌های حوادث کار در سال ۹۰، حدود هزار و ۵۰۷ نفر، در سال ۹۱ حدود هزار و ۷۹۶ نفر، در سال ۹۲ حدود هزار و ۹۹۴ نفر، در سال ۹۳ حدود هزار و ۸۹۱ نفر و در نیمه نخست ۹۴ حدود ۸۵۱ نفر بوده است. شایان ذکر است در تمام سال‌ها به‌طور تقریبی، حدود ۵۰ درصد آمارهای فوتی مربوط به صنعت ساختمان است.
بحث و نتیجه‌گیری
موانع عدم اجرای HSE در صنعت ساختمان ایران
- دخالت گسترده اشخاص فاقد صلاحیت در بخش ساخت‌وساز
- مصالح و تجهیزات ساختمانی فاقد استاندارد
- کمبود بازرسان کار به منظور نظارت بیشتر بر ایمنی کارگاه‌های ساختمانی
- عدم حمایت قانونی در برخورد با کارفرمایان کارگاه‌هایی که موارد ایمنی را رعایت نمی‌کنند.
- عدم استقرار مسئولین ایمنی در کارگاه‌های ساختمانی
- ضعف فرهنگ ایمنی در بین کارگران، پیمانکاران و کارفرمایان کارگاه‌های ساختمانی
ایمن نبودن محیط کار، فقدان آموزش‌های لازم به کارگران و نبود تجهیزات و امکانات پیشرفته و بی‌توجهی کارفرمایان به قانون کار باعث شده این آمار در کشور ما بالاتر از استانداردهای بین‌المللی باشد موضوعی که همواره بازرسان کار در بازدیدهای خود از مراکز صنعتی و تولیدی بر آن تأکید دارند و معتقدند: باید آموزش، فرهنگ‌سازی و ارتقای فرهنگ ایمنی در این حوزه جدی گرفته شود تا آمار مرگ‌ومیر ناشی از حوادث کار کاهش یابد
با توجه به مباحث مطرح شده در قسمت نتایج، چنین به نظر می‌رسد که برای انجام کار در پروژه‌های عمرانی طبق اصول HSE یکسری موارد نیاز است تا زمینه‌ساز رعایت این اصول باشد. این موارد عبارتند از:
۱- فرهنگ‌سازی: بدین منظور که رعایت اصول HSE علاوه بر حفظ جان و سرمایه‌های ملّی باعث پیشرفت و توسعه اجتماعی می‌شود؛ که در پروژه‌های ساختمانی نیازمند به فرهنگ‌سازی از طرق مختلف آموزشی، نوشتاری، گفتاری، دیداری و … است.
۲- زمان: پیاده‌سازی اصول HSE در پروژه‌های مختلف عمرانی، صنعتی و غیره مستلزم زمان است زیرا که هر تغییری که در سیستم لحاظ شود نیازمند تغییر نگرش است و این نیز به نوبه خود نیازمند زمان برای پذیرفتن و هماهنگ شدن با شرایط جدید است. شرایط مطرح شده برای پروژه‌های ساختمانی، شرایط کنونی آن‌ها بوده و می‌بایستی از زمان صدور پروانه ساختمانی توسط مراجع صدور پروانه اطلاع‌رسانی لازم صورت گرفته و توسط مهندسین ناظر اعمال نظارت و تحت حمایت سایر دستگاه‌های مربوطه الزامات آن اجرایی گردد.
۳- هزینه: برای انجام هر کاری نیازمند به هزینه است و هر چه هزینه در نظر گرفته شده بیشتر باشد بنابراین انجام آن کار با کیفیت بالایی تضمین می‌شود. از آنجا که تاکنون هزینه جهت رعایت اصول HSE به‌صورت کلی دیده نشده است بنابراین به شکل اختصاصی نمی‌توان انتظار داشت که تمام موارد جزء به جزء انجام شود. در صورتی که در ابتدای پروژه هزینه HSE نیز به ریز در نظر گرفته شود می‌توان انتظار داشت تا موارد به شکل اصولی رعایت شود.
۴- آموزش: جهت رعایت اصولی موارد HSE نیاز به آموزش است. این آموزش‌ها باید در سطوح و رده‌های مختلف پیمانکاری و نظارت اجرایی شود تا سطح آگاهی از مخاطرات موجود در انجام عملیات عمرانی بین کارگران ساختمانی به مرز مشترکی برسد. رعایت ایمنی و در کل الزامات HSE در سطح پروژه‌ها، اعم از عمرانی یا صنعتی یک فرهنگ است و تا زمانی که یک فرد به رشد فرهنگی نرسد نیل به این هدف کار بسیار مشکلی خواهد بود. برای یک فرهنگ‌سازی مناسب ابتدا می‌باید آموزش در برنامه‌ها گنجانده شود و سپس این فرهنگ به شکل عقیده و اصول به عوامل دخیل در ساخت‌وساز تزریق شود. با توجه به اهمیت آموزش در فرهنگ‌سازی HSE، لازم است ابتدا آموزش‌هایی در سطوح مهندسان ناظر، مجریان، مدیران پروژه، سرپرستان کارگاه و مسئولین HSE پروژه‌ها ارائه شود. پس از آموزش نفرات کلیدی در شهرداری‌ها و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط در خصوص ایجاد فرهنگ HSE در سطح پروژه‌ها، انجام شود؛ و با انتشار جزوه‌های آموزشی در قالب دستورالعمل‌ها، چک لیست‌ها، فیلم و کلیپ‌های آموزشی، جایگاه HSE مستحکم شده و درنهایت با بازرسی ناظرین، این سیستم را می‌توان نهادینه کرد.
معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز در این باره با اشاره به فوت روزانه ۵ نفر در حوادث ناشی از کار می‌گوید: تعداد حوادث ناشی از کار سال گذشته حدود ۲۴ هزار حادثه بوده که از این تعداد حادثه ۱۸۷۴ نفر جان خود را از دست داده‌اند.
محصولات مرتبط:
۰ دیدگاه