شکل گیری در معماری و شهرسازی همواره تحت تاثیر رفتارها و شیوه زندگی انسانها بوده است که مشکلات اقتصادی، فجایع و بیماری های جهانی همیشه به فرصت هایی تبدیل شده که زندگی های شهری و برون شهری به کلی شکل خود را عوض کرده اند. به عنوان مثال بیماری وبا در قرن نوزدهم باعث شد تا آبرسانی به شکل لوله کشی انجام شود و همین تغییر کمک کرد تا به تدریج کلان شهرهای امروزی پدید آیند، مرتفع سازی خدمات آبرسانی و خدمات شهری را آسان تر کرد،صنایع به تدریج از شهرها خارج شدند و رشد صنعتی در جهان قوت گرفت.

برج ها از این روی راهکار خوبی برای شهرها بودند که می توانستند ساکنین را بصورت منظم در یک نقطه اسکان دهند،خدمات رسانی آسان تر بود و نزدیکی و سهولت در رفت و آمد باعث صرفه جویی زمان می شد. در طراحی آپارتمانها، بهداشت و سلامت هیچ گاه مد نظر نبوده است، می بینیم که در زمان شیوع بیماری های فراگیر دوری از هرآنچه در آپارتمانها اتفاق می افتد شانس سلامت و نجات ما را بالا می برد. ما باید از همه چیز  در آپارتمانها دوری کنیم؛ آسانسورها، دگمه های آسانسورها، نرده های راه پله ها، سطوح فلزی، دستگیره ها و از همه مهمتر خود همسایه ها!

وقتی ارزشها و رفتارهای اجتماعی تا این اندازه جا بجا می شوند،خانه ها و سبک زندگی ما نیز دستخوش تغییرات خواهند شد.

در طول تاریخ زندگی بشر، خانه محلی امن برای دوری از گزند حیوانات وحشی و آسیب از تغییرات جوی بوده است، شهرها و قلعه ها محلی برای دفاع جمعی در برابر مهاجمین و دشمنان بوده است. اکنون انسانها نیاز به دفاع در برابر تهدیدی جدید دارند، دفاع از خود در برابر ویروس و پانادمیک های جهانی که ممکن است در آینده پیشرفته تر و کشنده تر شوند و ادامه زندگی را برای بشریت دشوارتر سازند.

خانه نشینی اجباری برای آپارتمان نشین ها بسیار طاقت فرسا و سخت بوده است برخی حتی دسترسی به بالکن و نور مستقیم خورشید را نیز نداشته اند چه برسد به حیاط و یا باغچه ای کوچک. انسانها از آلودگی ها و آشفتگی های شهری خسته و بیزار شده اند آنها می خواهند از شهرهای شلوغ دور باشند ولی کسب و کارشان به محل سکونتشان نزدیک باشد زندگی سالم و بهداشتی آرزویی جهانی شده است. باغها و زمین های خارج از شهرها به محل سکونت دایمی تبدیل خواهند شد و شاهد تشکیل روستاهای مدرن خواهیم بود روستاهایی که شکل روستاهای سنتی نخواهند داشت. ساختمانهای مدرن و مجهز در روستاهای خانوادگی و خویشاوندی که از لحاظ تامین انرژی خورشیدی و توربین های بادی، چاههای آب و تصفیه فاضلاب منحصر به روستا، کشاورزی و دامداری در ابعاد کوچک و انحصاری رونق خواهند گرفت و رفت و آمدها کمتر خواهد شد و داد و ستد ها به تدریج اینترنتی می شوند. بنابراین فاصله ها دورتر خواهد شد و مراکز تجاری و بازارهای شلوغ از رونق خواهند افتاد، اینترنت و فضای مجازی با سرعت بیشتری به داد انسانها خواهند شتافت. این دگرگونی های رفتاری یقینا در شکل شهرسازی تاثیر بسزایی خواهند گذاشت. در آینده شاهد نوعی بازگشت به زندگی روستایی خواهیم بود اما با این تفاوت که روستاها به مانند قلعه های قدیمی توان تامین و تولید مایحتاج خوراک و انرژی خود را برای مدتی خواهند داشت. زمین های خارج از شهرها بستگی به قابلیت و شایستگی ارزش بیشتری پیدا خواهند کرد و بی تردید بخشی از سرمایه ها به آن سوی کشیده خواهد شد.

کار از خانه بیش از پیش رشد خواهد کرد و افراد کمتری به اداره ها مراجعه خواهند کرد و نیاز به دسترسی به اینترنت پرسرعت بیشتر خواهد شد و اینترنت ماهواره ای که هم اکنون فقط در دسترس ارتشها و کشتیرانی ها و دولت هاست به مرور زمان باید همگانی شود. نیاز به فضای کار از خانه تغییرات اساسی در طراحی معماری داخلی خواهد گذاشت بنابرین در بین واژه های آشنا در طراحی داخلی مانند اتاقخواب، آشپزخانه، حمام، توالت، انبار و غیره نام “اتاق کار” نیز بیشتر به گوشمان خواهد رسید. در مقابل شرکتها و اداره ها تلاش خواهند کرد که کارمندانشان به محیط شرکت بازگردند بنابراین آنها نیز برای  تامین بهداشت و سلامت کارمندان خود دست به تغییراتی در طراحی داخلی خود خواهند زد.

در آینده شاهد ازدحام جمعیت در مراکز فرهنگی مانند سینما و سالن های نمایش و مراکز تجاری نخواهیم بود آنها شاید به کلی تغییر شکل دهند یا حتی حذف بشوند. در صنایع و کارخانجات هشدارهای جدی برای حفظ سلامت و بهداشت کارگران باعث تغییر رفتارهای مدیران خواهد شد. رستورانها و بویژه فست فودها ملزم به رعایت سیستم نوین بهداشتی خواهند شد و سیستم تولید و پخش مواد غذایی و نحوه بسته بندی دستخوش تغییرات اساسی می شود.

سالنهای ورزشی، استخرها، باشگاهها و حتی برخی ورزشها یا تغییر می کنند و یا بکلی حذف می شوند و پادگانها، خوابگاه های دانشگاهی، نحوه ی آموزش در کلاسهای درس وغیره و غیره … تا آنجا که فکر کار می کند شاهد دگرگونی در روابط و رفتارهای اجتماعی خواهد بود.

آپارتمان با راه‌پله مرکزی که نسخه‌ای برای آلمانِ پس از جنگ جهانی اول بود، اکنون چنان در جهان فراگیر شده است که اکنون هر شهروند ایرانی به محض این که به نوسازی خانه قدیمی خود فکر می‌کند، در حالتی از بی‌اختیاری، صورت (فرم) دیگری جز این الگوی ساخت به ذهنش نمی‌رسد.

شاید صد سال دیگر نویسنده‌ای دربارﮤ این موضوع بنویسد که صورت (فرم) خانه‌های سال ۱۵۰۰ خورشیدی چگونه تحت تأثیر شیوع جهانی ویروس کرونا به عنوان «صورتی» بدیهی شمرده می‌شوند.

بر اساس اعلام منابع درمانی، همه‌گیری کرونا با روش‌های مقابلۀ کنونی تنها در اروپا دست‌کم دوسال ادامه خواهد داشت. از سوی دیگر کرونا یا همان ویروس کُوید ۱۹ اولین و آخرین بیماری‌ای نیست که در اثر تراکم سکونت روند صعودی به خود می‌گیرد. حتی اگر به زودی درمان قطعی و یا واکسن پیشگیری کرونا ساخته و استفاده شود، تبعات آن در ذهن جوامع گوناگون از جمله معماران و نظریه‌پردازان معماری و همچنین مصرف‌کنندگان معماری (معماری به مثابه کالا) و مخاطبان معماری (معماری به مثابه پیام) که همۀ مردم‌اند، باقی خواهد ماند.

یکی از جلوه‌های کوچک و طعنه‌آمیز تأثیر کرونا بر مطالبۀ مردم از معماری، اقدام برخی مردم اروپا و آمریکای شمالی برای نصب شیر آب و شلنگ در توالت خانه‌هایشان پس از نایاب شدن دستمال توالت است؛ ایده‌ای که در نظر ما بسیار بدیهی و پیش پا افتاده به نظر می‌رسد!

اما این تمام تغییری نیست که کرونا بر معماری خواهد گذاشت. بار منفی زندگی در مناطق پرجمعیت، آداب ضروری بهداشتی در هنگام ورود به خانه و محل کار، افزایش میزان مصرف آب، نیاز فوری به شست‌وشوی دست و صورت در کوچه و خیابان، احتمال ابتلای یکی از اعضای خانواده و لزوم جداسازی فضای اقامت او از بقیه، و … همه و همه از مسیر ذهن نسل حاضر معماران و مدیران شهری، به ذهن نسل‌های بعد راه خواهد یافت و به مرور سیمای شهر و معماری جهان و البته ایران را دگرگون خواهد کرد.

شاید تا به حال این سوال برای شما هم پیش آمده باشد که اگر ما نمی‌توانیم بیرون برویم، چرا محیط بیرون را به درون منزل نیاوریم؟! در ابتدا به نظر می‌رسد که این سوال از تخیلات ذهنی یک کودک پنج ساله نشات گرفته باشد؛ اما، با کمی تامل در آن متوجه می‌شوید که ایده‌ای بسیار جذاب و خلاقانه را در خود جای داده است. در واقع، این سوال آغازگر حرکتی جدید در معماری پس از کرونا و چگونگی تلفیق فضای باز و بسته مسکونی می‌باشد. پاسخ آن به طور خلاصه، محتوای طراحی جدیدترین ایده‌های برج‌های بلند مرتبه (آسمان خراش‌ها) از شرکت معماران ODA است. این طراحی‌های ویژه برج‌های مسکونی تلاش دارند مرزهای بین فضای بیرون و داخل خانه را محو نمایند.

جالب است بدانید که ایده ایجاد فضاهای باز عمومی در دل محیط‌های بسته مسکونی با تراکم بالا، موضوع جدیدی نیست. وجود این نوع فضاها علاوه بر کمک به ایجاد یک معماری پایدار، در ابتدا به عنوان راهی برای تغییر خط آسمان عمدتا شیشه‌ای و فلزی کلان شهرهای پرجمعیت مانند نیویورک در نظر گرفته شدند. آن‌ها با معرفی منظری از فضای سبز درون فضای متراکم مسکونی تعریف شدند. با این وجود اکنون دیگر شرایط کمی متفاوت است. در دنیایی که با همه‌گیری جهانی ویروس کرونا سرو کار دارد، ضرورت وجود چنین فضاهایی برای تنفس شهری، بیش از پیش احساس می‌شود. معماری پس از COVID-19 و تلفیق فضای باز و بسته مسکونی به ما اجازه می‌دهند به خوبی فضای خارجی را بدون نیاز به خروج از منزل، تجربه کنیم.

تلفیق فضای باز و بسته مسکونی

در ادامه مطلب نمونه‌هایی از طراحی‌های شرکت معماری ODA New York و چگونگی تلفیق فضاهای متضاد با یکدیگر را با هم می‌بینیم. در این تصاویر به خوبی مشاهده می‌شود که مفهوم تراس به چه میزان برجسته و به صورت تکاملی، دچار دگرگونی شده تا فضاهای تنفس میان سازه‌ها را کاربردی‌تر نماید. سیاحت طراحی شرکت ODA در درجه اول بر روی ساخت برج‌های بلند مرتبه به منظور ایجاد فضای سبز قابل لمس و چند منظوره در میان منظره پر هیاهوی نیویورک تمرکز دارد. این ایده‌ها به واحدهای مسکونی با «محوطه مخصوص فضای سبز عمومی» اختصاص داده شده‌اند که به عنوان محلی برای تعامل اجتماعی ساکنان یک ساختمان مسکونی عمل کنند.

ویژگی فضاهای تنفس

این فضاها با خطوط منحنی و هارمونیک، معماری ارگانیک و تلفیق با فضای سبز، به ساکنان خود شکافی برای لمس طبیعت در میان سنگ‌ها و بتن‌های سنگین شهری پر از آسمان خراش‌ها می‌دهد. آن‌ها به عنوان محیط مکث و تامل عمل کرده و به افراد اجازه می‌دهند تا با طبیعت و همچنین یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این باغچه‌های داخلی که به طور خاص برای ساکنان هر ساختمانی طراحی شده‌اند، حتی عملکرد سلامتی نیز دارند. فضایی برای ورزش، مراقبه، یوگا و تنفس از قرنطینه خانگی را تصور کنید. این‌ها همگی در محدوده داخلی خانه شما هستند.