پله ساختمان مسیر ارتباطی بین ۲ فضای دارای اختلاف سطح است که از شکستگی های منظم یا سکوهایی تشکیل شده که به هر یک از آن شکستگیها یا سکوها پله گفته می شود . مطابق مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، رفت و آمد در این مسیر از یک طبقه به طبقه دیگر باید بدون تداخل و برخورد با مانع یا موانعی امکان پذیر باشد . 

در این مقاله قصد داریم به مراحل مختلف اجرای راه پله در ساختمان بتنی و فلزی بپردازیم . 

ضوابط اجرای پله در ساختمان 

پله ها یکی از اجزای غیر سازه ای بسیار مهم در ساختمان هستند که رعایت ضوابط سازه ای و معماری در آنها از اهمیت بالایی برخوردار است . عدم توجه به هر یک از ضوابط سازه ای یا معماری در پله ، می تواند منجر به عدم صدور پایانکار ساختمان و یا پرداخت جرائم سنگین به کمیسیون ماده صد شود . 

استاندارد ارتفاع ، عرض ، طول و شیب پله های ساختمان 

در مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان ابعاد و اندازه های پله ها و الزامات راه پله ها را در بند ۴-۵-۱-۷ بیان کرده 

مراحل طراحی و اجرای پله در ساختمان بتنی 

جانمایی راه پله بتنی یا فلزی در پلان ساختمان اولین گام در طراحی راه پله است که از اهمیت بالایی نیز برخوردار می باشد. اینکه راه پله در داخل واحد باشد مانند ساختمانهای دوبلکس یا راه پله خارجی مانند اغلب ساختمانهای مسکونی، اکسپوز باشد یا پوشیده، می تواند در جانمایی آن نقش مهمی را ایفا کند. 

عوامل دیگری که در جانمایی راه پله نقش دارند عبارتند از : ابعاد زمین، نحوه استقرار سطح اشغال بنا در زمین ( شمالی یا جنوبی )، شکل زمین و . . . 
پس از تعیین محل استقرار مناسب برای راه پله در پلان ساختمان لازم است که مهندس طراح معمار با توجه به ارتفاع مجاز بین طبقات که در ضوابط معماری و شهرسازی مشخص می شود و نیز ضوابط ابعادی مندرج در مبحث چهارم اقدام به تعیین تعداد و ابعاد پله ها نماید. 

طراحی باکس راه پله در پلان معماری ساختمان

پس از اینکه نقشه های معماری ساختمان به تایید رسید، طراحی اجزای سازه ای راه پله توسط طراح سازه انجام می شود. نوع بتن مصرفی در راه پله ، سایز میلگردها ، ابعاد دال شمشیری و پاگردها ، نقشه چیدمان آرماتوبندی راه پله توسط طراح سازه مشخص می شود . 

نحوه محاسبه شیب و تعداد پله ها 

شیب راه پله بر اساس زاویه بین شمشیری و خط افق کنترل می شود و مقدار مناسب این زاویه بین ۳۰ تا ۳۵ درجه می باشد تا در نهایت ارتفاع پله ها ۱۸ سانت و کف پله ها ۳۰ سانت اجرا شود . 

کنترل شیب راه پله می بایست همزمان با قالب بندی راه پله توسط پیمانکار ، مجری و ناظر معمار انجام شده و در صورت نیاز اصلاح شود . 

نکته : متاسفانه در بسیاری موارد سازنده ها اقدام به کم کردن ابعاد باکس راه پله می نمایند که همین موضوع می تواند موجب زیاد شدن شیب راه پله شود که لازم است توسط مهندسین مجری و ناظر کنترل شود . 

نکات مهم در اجرای تیر نیم طبقه راه پله 

تیرهای میان طبقه یا تیر نیم طبقه، محل نشیمن پاگرد پله ها در تراز بین طبقات می باشند که آرماتوربندی این تیرها همزمان با آرماتوربندی ستونهای طبقه انجام و بتن ریزی آنها عموماً همزمان با بتن ریزی راه پله طبقه پایین انجام می شود. 
قبل از ابلاغ پیوست ششم استاندارد ۲۸۰۰، تیرهای راه پله به پاگرد متصل می شدند اما پس از ابلاغ پیوست ششم و مطابق با ضوابط این استاندارد که راه پله ها را به عنوان اجزاء غیرسازه ای معرفی کرده و الزام بر جدا کردن این اجزا از اجزای سازه ای ساختمان دارد، ابتدا تیرهای میان طبقه اجرا شده، سپس راه پله ها روی این تیرها می نشینند .

با اجرای ۲ عدد پلیت فلزی که یکی از آنها روی تیر میان طبقه و دیگری زیر دال پاگرد ( دقیقاً روی پلیت تیر قرار می گیرد) در زمان وقوع زلزله پاگرد روی تیر حرکت کرده و از وارد کردن ضربه به ستون طبقه و ایجاد ستون کوتاه جلوگیری می شود .

تراز اجرای تیر میان طبقه یکی از نکات اجرایی مهم است که در بسیاری موارد به آن توجه نکرده و در نهایت شیب شمشیری راه پله درست و اصولی اجرا نمی شود . 

تراز اجرای تیر میان طبقه یکی از نکات اجرایی مهم است که در بسیاری موارد به آن توجه نکرده و در نهایت شیب شمشیری راه پله درست و اصولی اجرا نمی شود . در ویدئوی زیر تعیین تراز تیر میان طبقه در راه پله ای که مطابق پیوست ششم اجرا می شود را می بینید . 

نحوه آرماتور بندی پلکان 

اجزا تشکیل دهنده شبکه آرماتور راه پله به شرح زیر می باشد:

• شبکه آرماتور ریشه پله 

ریشه راه پله آرماتورهایی هستند که قبل از بتن ریزی فونداسیون می بایست در شبکه فونداسیون جانمایی و اجرا شوند. سایز این میلگردها مطابق با میلگردهای طولی شمشیری راه پله می باشد . 
میلگردهای ریشه راه پله نیز قبل از ابلاغ پیوست ششم با میلگردهای طولی شمشیری راه پله متصل می شد اما این اتصال براساس پیوست ششم ممنوع بوده و ریشه پله به صورت سکویی بتنی اجرا می شود که شمشیری پله در طبقه همکف روی آن خواهد نشست . 

ارتفاع سکوی ریشه پله به اندازه کفسازی در طبقه همکف یا طبقه منفی در نظر گرفته می شود. 

• شبکه آرماتور شمشیری های راه پله

شمشیری راه پله که به آن رمپ راه پله نیز گفته می شود، سطح شیبداری است که از تراز پایین شروع شده و به تراز پاگرد میان طبقه یا تراز طبقه می رسد. شمشیری راه پله دارای ۲ شبکه آرماتور طولی و عرضی است که روی هم قرار گرفته و با توجه به اینکه عموماً ضخامت تمام شده راه پله بعد از بتن ریزی ۲۰ سانت می باشد، فاصله این دو شبکه از هم حدوداً ۱۰ سانت اجرا می شود. 

یکی از ایراداتی که در آرماتوربندی راه پله وجود دارد استفاده از آرماتورهای پرتی و عموماً بدون خم می باشد که در بسیاری از موارد نیز به صورت یک شبکه آرماتور بسته می شود که لازم است این موضوع توسط ناظر و مجری کنترل شده و اصلاح گردد. شاید فکر کنیم با توجه به اجرای آسانسور در ساختمانها، راه پله اهمیت خود را از دست داده و کمتر مورد استفاده قرار می گیرد اما در اهمیت استحکام و اجرای راه پله همین نکته کافیست که بدانیم راه پله ها تنها مسیر خروج افراد در مواقع ضروری ( وقوع زلزله ، آتش سوزی و . . . ) بوده و در همین مواقع باید بار سنگینی را تحمل کنند هر چند در مواقعی که آسانسور خراب شده یا برق قطع باشد نیز از راه پله استفاده می شود. 

با توجه به توضیحات فوق نتیجه می گیریم در صورتیکه این مسیر در مواقع مذکور عملکرد مناسبی نداشته باشد ( که نمونه آن در زلزله کرمانشاه مشاهده شد ) بار حقوقی سنگینی را برای عوامل اجرایی و نظارتی در بر خواهد داشت. 

• شبکه آرماتور تیر میان طبقه 

همانطور که گفته شد وقتی تراز اجرای تیر میان طبقه مشخص گردید، لازم است قبل از قالب بندی ستونهای پیرامون راه پله آرماتور تیرهای میان طبقه نیز به تعداد و سایز مطابق با نقشه های سازه اجرا شوند. 

• شبکه آرماتور پاگرد پله 

آرماتورهای طولی شمشیری راه پله در تراز پاگرد خم شده و روی تیر میان طبقه خواهند نشست. برای جلوگیری از ایجاد پِرت مصالح بهتر است میلگردهای طولی شمشیری و پاگرد به صورت یک تکه خم و اجرا شوند. در زمان محاسبه طول میلگردهای طولی و عرضی در شمشیری ها یا پاگردها لازم است طول خم در ابتدا و انتهای میلگردها در نظر گرفته شود .

روش بتن ریزی در اجرای پله ساختمان 

با توجه به شیبدار بودن شمشیری راه پله لازم است به موارد زیر در بتن ریزی راه پله دقت شود : 

1. به جهت کنترل بهتر و راحت تر بتن در ششمیری ها اسلامپ یا روانی بتن نهایتاً ۷ یا ۸ سانت باشد.
2. بتن ریزی در شمشیری ها از پایین به بالا انجام شود چرا که وقتی بتن از بالا به پایین ریخته شود، با وجود شبکه آرماتور امکان جدا شدن دانه بندی آرماتورها وجود خواهد داشت. 
3. حتماً بتن را پس از تخلیه توسط ویبراتور مناسب، متراکم کرده و بعد نسبت به ماله کشی اقدام گردد. 

توجه به اینکه امکان شکستن اسپیسرها یا فاصله نگهدارهای پلاستیکی زیر شبکه در اثر رفت و آمد نفرات وجود دارد، بهتر است از اسپیسرهای بتنی استفاده شود . 

نحوه اجرای سنگ پله بتنی 

اجرای سنگ پله ساختمان بهتر است پس از اتمام نازک کاری کف داخل واحدها و نصب درهای دودبند یا ضد حریق راه پله انجام شود تا تعیین اختلاف ارتفاع طبقات دقیقتر انجام شده و در نتیجه تعداد و اندازه اجزا پله با دقت بیشتری انجام شود . 

قبل از اجرای سنگ پله بهتر است سنگ یا سرامیک پاخور پای دیوار تا ارتفاع مد نظر که می تواند ۲۰ سانت یا به صورت سراسری باشد را اجرا کرده باشیم چرا که اجرای سنگ پاخور بعد از نصب پله ها مشکلات اجرایی خود را داشته و به علاوه می تواند در دستمزد اکیپ و نازیبا شدن آن نیز تاثیر داشته باشد. 

اولین گام برای اجرای بهتر پله ها، خط کردن آنها روی دیوار می باشد که توضیحات و نحوه خط کردن را در ویدئوی زیر مشاهده خواهید کرد.

خط کردن پله ( بر گرفته از دوره اجرای ساختمان ) 

وقتی محل اجرای شروع پله مشخص شد ابتدا سنگ پیشانی یا زیر پله در جای خود قرار گرفته و به صورت موقت با چسب ثابت می شود. پشت سنگ پیشانی با آجر سوراخ دار و ملات تا تراز زیر سنگ کف پله چیده شده و سنگ کف پله روی آن نصب می شود. 

برای اتصال بهتر سنگ کف پله با ملات زیر آن توصیه می شود از شیره سیمان سفید یا سیاه استفاده شود . حداقل ۲ الی ۳ سانت به عنوان آبچکان از جلو و بغل پله ( در راه پله هایی از یک سمت چشم پله دارند ) در نظر گرفته شود تا در صورت شستشوی راه پله ، آب روی دیوار در چشم پله و پیشانی آن راه نگرفته و موجب نازیبا شدن فضای راه پله نشود . 

مطابق مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان لازم است با در نظر گرفتن تدابیر اجرایی مانند مضرس کردن لبه سنگ کف پله از لغزندگی مسیر عبور جلوگیری نماییم . 

نکته ایمنی: یکی از خطر آفرین ترین بخشها در زمان اجرای ساختمان، باکس راه پله است که لازم است نسبت به اجرای پله های موقت و نرده های ایمن اقدامات لازم صورت پذیرد .