یکی از نیازهای رایج در پروژه های مختلف، متره و برآورد است. البته این عبارت تحت عنوان هزینه ساخت و متراژ در میان مردم عادی رواج دارد. برای درک این عبارت می توان گفت که تمکن مالی شرکت کارفرما و پیمانکار از مهمترین فاکتورهای ورود به پروژه ها محسوب می شود.چرا که هر مجموعه ای چه در بخش کارفرمایی، چه پیمانکاری و حتی در حالت هایی شرکت های مشاور،در صورت نداشتن برآورد صحیحی از هزینه های پروژه، قطعاً با شکست مواجه خواهند شد. از گذشته تا به امروز بسیاری از پروژه ها از طریق برگذاری مناقصه به شرکت واجد شرایط واگذار می گردید که امروزه این موضوع با جدیت بیشتری در حال انجام می باشد لذا در این شرایط نیاز به متخصصینی در این زمینه می باشد تحت عنوان کارشناس مناقصات که مهارت اصلی این افراد تهیه متره و برآورد هزینه های پروژه بر اساس شرایط هر مناقصه می باشد. این برآورد ممکن است بر اساس فهارس بهاء سازمان برنامه بودجه کشور و یا سایر روش ها صورت پذیرد.

برنده شدن در مناقصات با عوامل مختلفی مرتبط می باشد اما عموماً قیمت پیشنهادی نقش بسزایی در تعیین برنده مناقصه دارد. آنچه که در این میان بسیار پر اهمیت می باشد محاسبه صحیح و دقیق متره و برآورد است به نحوی که هم سود مجموعه تأمین شود و هم قیمت به گونه ای نباشد که ریسک برنده نشدن را افزایش دهد. لذا نقش مهندس مترور که به درستی این مهارت را به کار گیرد بسیار حائز اهمیت می باشد. در این مقاله قصد داریم در رابطه با متره و برآورد چیست؟ و وظایف مهندس مترور و میزان اهمیت آن صحبت کنیم.

متره و برآورد چیست؟

در ابتدا به تعریف اصطلاحات و واژه های مربوط به این زمینه می پردازیم.

متره:

به اندازه گیری و محاسبه مقدار مصالح مورد نیاز جهت اجرای یک پروژه همانند اجرای ساختمان، متره اطلاق می گردد. این محاسبات در مراحل قبل از اجرا، حین اجرا و پس از اجرا صورت میگیرد. برای انجام این محاسبات فرم های خاصی تحت عنوان فرم ریزمتره و خلاصه متره وجود دارد که توسط مترور صورت می پذیرد.

برآورد:  

برآورد در واقع اختصاص دادن قیمت به هر بخش از متره های انجام شده می باشد و در نهایت با در نظر گرفتن ضرایب مختلف، می توان هزینه مورد نیاز برای اجرای پروژه را محاسبه نمود که این برآورد در برنده شدن مناقصه و امکان گرفتن قرارداد، بسیار موثر می باشد. چرا که برآورد اشتباه چه بیشتر و چه کمتر از مقدار واقعی سبب ایجاد چالش می گردد. پایه اصلی در برآورد صحیح، تهیه متره دقیق از پروژه میباشد که این امر ارتباط مستقیم با مهارت و دقت شخص مترور دارد. از این رو، به یک متره دقیق جهت برآورد دقیق نیاز بوده که این امر نیز تنها با آموزش متره و برآورد در کنار تجربه و تمرین شخص مترور امکان پذیر است.

مهندس مترور:

به فردی که آشنایی کامل با علم متره دارد و قادر به انجام برآورد و محاسبات حجمی و ریالی یک پروژه، قبل، حین و پس از اجرای پروژه باشد، مترور اطلاق می گردد. مترور به بررسی و اندازه گیری دقیق احجام و هزینه می پردازد. در گذشته و پیش از اختراع کامپیوتر، کار متره و برآورد به شکل دستی انجام می شد، در حالی که امروزه این کار با نرم افزارهای ساده ای از جمله اکسل، تکسا و سایر نرم افزارهای متره و برآورد قابل انجام است.

بررسی دلایل اهمیت متره و برآورد

متره و برآورد را می توان یکی از مهم ترین و پرسود ترین شاخه های مهندسی دانست. چرا که در ارتباط مستقیم با جنبه مالی هر پروژه می باشد. همانطور که ذکر شد، پیش از هر اقدامی، مهندس مترور به محاسبه بودجه مورد نیاز پروژه با کمک مشخصات فنی و نقشه های پروژه می پردازد. از آنجا که متره و برآورد برای کارفرما مفاهیم و اطلاعات بسیار مهمی را به همراه دارد، از این رو، دارای اهمیت ویژه ای می باشد.

متره و برآورد اطلاعات زیر را در اختیار کارفرما قرار می دهد:

1. کارفرما با کمک متره و برآورد از میزان بودجه مورد نیاز اجرای پروژه مطلع می گردد و بر اساس آن تصمیم گیری می کند که آیا امکان سرمایه گذاری برای ایشان وجود دارد یا خیر.
2. در حین اجرای پروژه، فرد مسلط به متره و برآورد می تواند کارفرما و یا مجموعه خود را از آیتم های سود ده و زیان ده مطلع سازد تا برنامه ریزی صحیحی در این خصوص صورت گیرد.
3. با استفاده از علم متره و برآورد کارفرما و یا شرکت های مجری می توانند مصالح و تجهیزاتی که در آینده ممکن است دچار افزایش قیمت شود را زودتر تهیه نمایند.
4. با انجام متره صحیح کارفرما و یا شرکت های مجری می توانند میزان پرت خود را به حداقل ممکن برسانند.
5. کارفرما با کمک متره و برآورد متوجه آیتم هایی در پروژه خواهد شد که وزن سنگینی را از لحاظ ریالی به خود اختصاص می دهند و در نتیجه قادر به جایگزینی آنها می باشد.
6. با متره و برآورد می توان متوجه شد که آیا طرح ارائه شده از سوی طراح پروژه از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه می باشد یا خیر و آیا طرح متناسب با بودجه کارفرما تهیه شده است یا خیر.

معرفی انواع متره

متره بسته به اینکه برای چه کاربردی می باشد، به دو دسته تقسیم می شود.

• تجزیه بها یا متره باز:

تجزیه بها در واقع اجزای تشکیل دهنده بهای هر ردیف از خدمات می باشد. بدون استفاده از تجزیه بها، امکان برآورد دقیق هزینه ها، وجود ندارد. همچنین در صورت نزدیک بودن تجزیه بهای به کار رفته از لحاظ نیروی انسانی، مصالح و ماشین آلات مورد نیاز به شرایط و موقعیت اجرای پروژه، میزان برآورد اولیه پروژه به هزینه اجرایی آن نزدیک تر خواهد بود. در متره باز به طور شفاف فاکتورهایی مانند نیروی انسانی، ماشین آلات و مصالح مورد نیاز بر اساس تجربه و با کمک آنالیزهای سازمان برنامه و بودجه کشور محاسبه می شود.

در مرحله بعدی متره باز، بایستی ضرب مقادیر ذکر شده به نرخ روز در قیمت واحد آنها، جهت محاسبه قیمت کل انجام شود. یعنی بدین صورت که ضرب تعداد نیروی انسانی در قیمت روز، مقدار مصالح در قیمت واحد آن و همچنین ضرب تعداد ماشین آلات مورد نیاز در قیمت واحد آن با توجه به تعداد ساعات مورد نیاز صورت گیرد. در نتیجه با انجام این محاسبات، بودجه کل حاصل خواهد شد. به این عملیات تجزیه بها اطلاق شده و از مزایای این روش می توان به نزدیکی زیاد بودجه کلی حاصل، به واقعیت و آنچه که قرار است اتفاق بیفتد، اشاره نمود.

• متره بسته:

به محاسبه قیمت ها بر اساس فهرست بهای ارائه شده از سوی سازمان بودجه، روش متره بسته اطلاق می گردد. مهندس مترور در این روش، بعد از تشکیل جدول ریز متره، به محاسبه مقادیر مورد نیاز بر اساس نقشه ها و مشخصات فنی پروژه می پردازد و سپس با استفاده از ردیف های درج شده در فهارس بهاء سازمان برنامه و بودجه کشور، قیمت خالص مربوط به اجرای پروژه استخراج می گردد. با اعمال ضرایبی همچون منطقه، طبقات، بالاسری، در نظر گرفتن هزینه تجهیز و … می توان قیمت نهایی پروژه را محاسبه نمود.

موارد استفاده از متره باز و بسته

 با توجه به توضیحات ارائه شده در رابطه با متره باز و بسته، معلوم شد که متره باز کاری بسیار سخت و زمانبر بوده و با توجه به زمانی که نیاز دارد، در پروژه های دولتی و عمده که دارای حجم کاری بالا است، به کار نمی رود. معمولاً در پروژه های شخصی یا کوچک که قصد کار با قیمت دولتی را نداشته باشیم، این روش متره مورد استفاده قرار می گیرد. در این وضعیت، برای داشتن یک برآورد مطمئن با استفاده از متره باز، به یک آنالیز دقیق از قیمت روز مصالح، نیروی انسانی، ماشین آلات، حمل و مراحل اجرای کار نیاز است.

در متره بسته هدف ما دستیابی سریع به یک قیمت نهایی از کار خواهد بود و این امر با فهرست بها قابل انجام است. متره باز با اینکه به دقت و وقت زیادی نیاز دارد، اما خروجی مالی و حجمی نهایی دقیق تری حاصل می شود. بنابراین به جهت زمانبر بودن، از متره بسته استفاده می شود که سریع تر از متره باز خواهد بود. البته به خاطر داشته باشید که این بدین معنی نیست که نمی توان اصلاً از متره باز در یک پروژه بزرگ استفاده کرد. همچنین در صورت عدم وجود شرح آیتم برخی از فعالیت های پروژه در فهرست بها یا جزء موارد خاص محسوب شدن آن، از متره باز استفاده می شود. همچنین در زمان ارائه پیشنهاد قیمت در مناقصات، بخشی از آیتم ها با توجه به آنچه در اسناد مناقصه ذکر شده است، می بایست دارای آنالیز باشد.

متره و برآورد با چه هدفی انجام می شود؟

عملیات متره و برآورد در یک پروژه با دو هدف انجام می گیرد:

• محاسبه بودجه موردنیاز جهت احداث پروژه: در زمان تعریف یک پروژه، اولین اقدام محاسبه میزان هزینه ها به منظور بررسی امکان تأمین بودجه می باشد. این برآورد قبل از اجرای پروژه می باشد. در حین اجرای پروژه نیز با توجه به شرایط پروژه و تغییرات احتمالی پیش آمده، برآورد به روزرسانی می گردد.

• محاسبه نیروی انسانی و مقدار مصالح مورد نیاز: در میزان هزینه های احداث یک سازه، مقادیر مختلفی نقش دارند که می توانند با توجه به قابلیت ها و بزرگی پروژه متغیر باشند و برای کارفرما نیز بسیار اهمیت دارند. مقدار و کیفیت مصالح، تخصص و تعداد نیروهای انسانی مورد نیاز، مهلت تحویل پروژه، ابزارها و ماشین آلات مورد نیاز و غیره از جمله این مقادیر محسوب می شوند.

معرفی انواع صورت وضعیت

• صورت وضعیت موقت ماهانه:

در زمان اجرای پروژه، پیمانکار مطابق فواصل زمانی مشخص شده در قرارداد که معمولا یک ماه می باشد، نسبت به تهیه صورت وضعیت کارکرد بر اساس مفاد قرارداد مطابق احجام کارهای اجرا شده و با در نظر گرفتن مواردی مثل مصالح پای کار، اقدام می نماید. این صورت وضعیت به صورت موقت و تجمعی می باشد. موقت بودن از این جهت که مقادیر می تواند در صورت وضعیت بعدی اصلاح شود و تجمعی بودن به این معنی می باشد که احجام پروژه می بایست در هر صورت وضعیت از ابتدای پروژه در نظر گرفته شود. پس از تهیه صورت وضعیت توسط پیمانکار و رسیدگی توسط مشاور و کارفرما در زمان های مشخص مطابق شرایط عمومی منضم به قرارداد، کارفرما حق الزحمه پیمانکار را پس از کسر پرداخت های قبلی و کسورات قانونی و قراردادی به وی پرداخت می نماید.

• صورت وضعیت ماقبل قطعی:

صورت وضعیت ماقبل قطعی، به عنوان آخرین صورت وضعیت کارکرد موقت و قبل از صورت وضعیت قطعی تهی می گردد. با توجه به زمان بر بودن تهیه صورت وضعیت قطعی و رسیدگی آن، از این رو، می توان به منظور تسریع در دریافت هزینه عملیات انجام شده، نسبت به تهیه و ارسال صورت وضعیت ماقبل قطعی که تا درصد بالایی به صورت وضعیت قطعی نزدیک می باشد، اقدام نمود.

• صورت وضعیت قطعی:

پس از تحویل موقت پیمانکار موظف است حداکثر تا مدت یک ماه صورت وضعیت قطعی کارهای انجام شده را مطابق اسناد و مدارک پیمان بدون در نظر گرفتن مصالح و تجهیزات پای کار، تهی و ارسال نماید. صورت وضعیت قطعی مأخذ تسویه حساب حساب قرار می گیرد، لذا صحت اطلاعات و دقت در مقادیر بسیار حائر اهمیت بوده چرا که پس از رسیدگی و تأیید، قابل تغییر نمی باشد.

• صورت وضعیت تعدیل:

چنانچه در قرارداد تعدیل پیش بینی شده باشد، علاوه بر صورت وضعیت کارکرد، می بایست پس از تأیید هر صورت وضعیت کارکرد، نسبت به تنظیم صورت وضعیت تعدیل بر اساس بخشنامه مربوطه، اقدام نمود.

ویژگی های یک مهندس مترور خوب چیست؟

در ادامه به ویژگی های یک مهندس مترور خوب برای انجام عملیات متره و برآورد دقیق اشاره خواهیم کرد.

دقت مترور: دقت را می توان از اصلی ترین خصوصیات هر مترور حرفه ای دانست. چرا که کیفیت کار یک مترور به میزان زیادی بسته به دقت وی خواهد بود. داده ها توسط یک مترور دقیق به بهترین حالت ممکن مورد بررسی و آنالیز قرار گرفته و در نتیجه خروجی هایی با نهایت دقت را ارائه می دهد. در اختیار داشتن اطلاعات کامل و دقیق یک پروژه، نه تنها سرعت و کیفیت انجام کار را افزایش خواهد داد، بلکه کمک شایانی به مدیر پروژه جهت تنظیم و طراحی یک برنامه زمانبندی دقیق می کند و در نتیجه سبب می گردد، دو فاکتور هزینه و زمان در حداقل میزان ممکن تعیین گردد. همچنین یک مترور خوب باید از کلیه اتفاقات در حین اجرای پروژه آگاهی کافی داشته باشد.

سرعت: تأثیر بسیار مهمی را می توان برای سرعت در عملکرد یک مترور قائل شد. چرا که سرعت بالای یک مترور، سبب می گردد که مراحل کار از زمان برآورد تا تنظیم صورت وضعیت قطعی سریعتر پیش رود. البته نباید این سرعت منجر به افزایش خطا در خروجی ها و محاسبات مترور گردد. بنابراین، مترور باید قادر به افزایش کارایی و کیفیت کار خود با ترکیب دو فاکتور دقت و سرعت باشد.

همچنین سرعت زیاد مهندس مترور در زمان تهیه برآورد یک پروژه، سبب سریعتر پیش رفتن مراحل ابتدایی پروژه مانند نمایان شدن اشکالات نقشه می گردد. در حقیقت، منظور از سرعت بالای مترور در پروژه عمرانی، تنظیم به موقع صورت وضعیت ها است که به دنبال آن تزریق به موقع پول مورد نیاز پروژه نیز انجام شده و در نتیجه کار در حداقل زمان ممکن به نتیجه خواهد رسید.