در طول سال‌های اخیر، توجه به توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل و ارتباطات آبی در منطقه به‌عنوان عاملی کلیدی برای تقویت همگرایی اقتصادی و استراتژیک کشورها افزایش یافته است. یکی از ایده‌های مطرح در این زمینه، ایجاد یک کانال آبی اتصال دریای خزر به خلیج فارس و دریای عمان است. این پروژه پیشنهاد شده، می‌تواند به‌عنوان پلی ارتباطی نوین عمل کند و مسیرهای حمل و نقل، که امروزه به‌وسیله راهروهای سنتی و پرتنش نظیر تنگه هرمز طی می‌شوند، دگرگون نماید و فرصت‌های جدیدی در زمینه تبادلات تجاری ایجاد کند
طرح ساخت کانال اتصال دریای خزر به خلیج فارس است.
کارشناسان طرح‌هایی برای ساخت این کانال از مسیرهای مختلف ارائه کرده‌اند. ساخت کانالی بن‌بست از دریای خزر به کویر لوت (کانال لوت) نیز مطرح شده‌است. همچنین برخی کارشناسان از متصل کردن دریای خزر به دریاچهٔ ارومیه دفاع می‌کنند. همچنین حکومت منحل‌شدهٔ شوروی نیز به دلیل وابستگی به مسیر طولانی دریایی، که از تنگه‌های بسفر و داردانل و کانال سوئز، که تحت کنترل کشورهای ترکیه و مصر بود، به‌منظور تماس از طریق دریا با کشورهایی همچون چین و هند، به ساخت این طرح، علاقه‌مند بود. این طرح اگرچه تاکنون به‌طور رسمی مطرح نشده‌است، اما مخالفان و موافقانی دارد.
موافقان به درآمدهای سرشار ناشی از انتقال نفت، گاز، محصولات پتروشیمی و سایر کالاها از آسیای میانه به خلیج فارس، و تغییر، و بهبود آب و هوای ایران بر اثر ریزش‌های ناشی از تبخیر آب کانال و جلوگیری از ادامهٔ روند کویری شدن ایران، کاهش شدید هزینه‌های ناشی از حمل و نقل داخلی کالا، گسترش شیلات در حاشیهٔ کانال و قابل استفاده کردن بخش‌های عظیمی از زمینهای کویری ایران اشاره می‌کنند.
مخالفان نیز به غیر عملی بودن این طرح با توجه به اختلاف سطح آب دریای خزر نسبت به آبهای آزاد، احتمال زیر آب رفتن زمینهای شمال کشور، مشکلات عبور از رشته‌کوه‌های البرز، خطر شور شدن منابع آب شیرین و فاجعهٔ زیست‌محیطی و … اشاره می‌کنند.
تاریخچه اتصال دریای خزر به خلیج فارس
نخستین طرح در سال ۱۳۴۵ نوشته شده که وی این طرح را به سازمان پژوهش‌های علمی کشور ارائه داد. بر اساس این طرح باید میان دریای خزر و خلیج فارس دریاچه‌هایی ایجاد شود تا این دو دریا به هم متصل بشوند. در این ارتباط سه نقطهٔ پست در ایران شامل چالهٔ جازموریان، دشت لوت و دیگری هم دشت کویر در نظر گرفته شد.
با استفاده از مدلسازی کامپیوتری از آخرین نقشه‌های هوایی، ضمن اثبات محصور بودن سه دشت جازموریان، لوت و دشت کویر طرح ایجاد سه دریاچه را با استفاده از حفر ۱۲۶ کیلومتر تونل در شمال و جنوب جازموریان و پمپاژ آب در دو مرحله به ارتفاع ۵۰۰ متر به کویر لوت و ایجاد یک کانال ۲۱ کیلومتری جهت انتقال آب به دشت کویر عملاً مسئولان و مخالفان این پروژه را به چالش دعوت کرد.
در کتاب بررسی اثرات طرح ایرانرود در بهبود موقعیت راهبردی ایران که نخستین کار پژوهشی از منظر استراتژیک به این آبراه است، نیز یکی دیگر از طرحهای پیشنهادی پیرامون پروژهٔ ایرانرود را با نام آبراه تمدن خلیج فارس مطرح کرده‌است که طی آن یک شبکهٔ رودخانه‌ای از دریای عمان تا دریای خزر تقریباً تمام مراکز و شهرهای مهم استانهای کشور را در بر می‌گیرد؛ وی در پیام خود که در ارتباط با طرح خود در ابتدای کتابی که جهت معرفی این طرح منتشر کرده می‌آورد: در کنار ارائهٔ مسیر نو آبراه ایرانرود و اتصال مراکز استانها و آبهای آزاد، پیشنهاد می‌گردد که ضمن اجرایی شدن این طرح کلان در جمهوری اسلامی ایران و دستیابی به موقعیت و جایگاه راهبردی ویژه در سطح جهانی، این آبراه را به عنوان شاخص تمدن ایران نوین و با نام آبراه تمدن خلیج فارس به جهانیان معرفی نموده‌است.
چالش‌های فنی، اقتصادی و حقوقی
هرچند مزایای بالقوه این پروژه چشمگیر است، اما تحقق آن مستلزم غلبه بر چالش‌های متعدد فنی، اقتصادی و حقوقی می‌باشد. از منظر فنی، مشکلاتی همچون اختلاف سطح آب در دو طرف کانال، نیاز به احداث قفل‌های آبی پیشرفته و اجرای پروژه‌های خاک‌شستگی گسترده برای ایجاد عمق مناسب در مسیر، از مهم‌ترین موانع به‌شمار می‌آیند. از سوی دیگر، پروژه‌ای در این ابعاد نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان و تحلیل‌های دقیق اقتصادی است؛ زیرا هزینه‌های بالا در پیش‌برد آن می‌تواند نگرانی‌هایی را به همراه داشته باشد. همچنین، ابعاد حقوقی و تقسیم‌بندی منافع میان کشورهای حاشیه‌ای دریای خزر و خلیج فارس به دلیل اختلاف دیدگاه‌ها و توافقات منوط بر سابقه جغرافیایی-سیاسی، یکی دیگر از مشکلات احتمالی در پیش رو محسوب می‌شود.
بررسی طرحهای شاخص
طرح اول
اولین طرح توسط هومان فرزاد در سال ۱۳۴۵ نوشته شده که وی این طرح را به سازمان پژوهش‌های علمی کشور ارائه داد. بر اساس این طرح باید بین دریای خزر و خلیج فارس دریاچه‌هایی ایجاد شود تا این دو دریا به هم متصل بشوند. در این ارتباط سه نقطه پست در ایران شامل چاله جازموریان، دشت لوت و دیگری هم دشت کویر در نظر گرفته شد.
محاسن
- دربرگرفتن تمام استانهای کویری و خشک مرکز کشور
- ایجاد بنادر متعدد به همراه سواحل طولانی در ۷ استان کویری
- گسترش صنایع حمل و نقل دریایی، کشتیسازی، ماهیگیری و گردشگری
- ایجاد چرخه آب در طول کانال و اتصال دریاچه‌ها به آبهای آزاد
- تغییر اقلیم منطقه از گرم و خشک به معتدل و مرطوب
- احیاء اکوسیستم مخصوص مناطق نیمه استوایی
- گسترش صنایع فولاد و کاشی و سرامیک در طول کانال
- امکان احداث مراکز آب شیرین کن در طول مسیر کانال
- احیاء زمینهای حاصلخیز اطراف طرح به وسیله رطوبت حاصل از تبخیر آب دریاچه‌ها
- پیش‌بینی طرح برای چگونگی خروج آبهای راکد سه دریاچه ایجاد شده
- کنترل شنهای روان واقع در دشت کویر و کویر لوت
- جلوگیری از روند افزاینده بیابان زایی جازموریان و کویر لوت و دشت کویر
- جلوگیری از روند مهاجرت شهرهای حاشیه کویر به شهرهای بزرگ و خوش آب و هوا
- حفظ فرهنگ و تاریخ و آداب و رسوم و اقتصاد و زبان مناطق مرکزی ایران
- تمرکز زدایی از سواحل شمالی و جنوبی در تعطیلات تابستانی و نوروز
چالشها
- زمانبری بالای احداث پروژه با ارائه پیشنهاد حفر حدود ۵ هزار کیلومتر کانال در طرح
- عدم بهره‌مندی مناطق غربی و شمال شرق کشور از مزایای طرح
- عدم پیش‌بینی جهت اتصال طرح به آبهای دریای خزر
- عدم برنامه مناسب جهت خروج رسوبات دریایی و معظل افزایش شوری آب در دشتهای نمکی
- ارائه طرح بدون ارائه راه حل جهت اختلاف سطح آبهای آزاد با مناطق مرکزی و شمالی پروژه
طرح دوم اتصال
طرح دیگری هم توسط مسعود قمی به میر حسین موسوی نخست‌وزیر وقت ارائه شد. ساخت این کانال در دوران دولت هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی نیز بررسی شد. مرکز پژوهش‌های مجلس نیز ساخت این کانال را بررسی کرده‌است. هم‌اکنون بدیع بدیع الزمانی در آمریکا به همراه برخی کارشناسان ایرانی دیگر پیگیر ساخت این طرح هستند و پروژه‌ای با نام «ایرانرود» (Iranrood) نیز آماده کرده‌اند.
محاسن
- گسترش صنایع حمل و نقل دریایی، کشتیسازی، ماهیگیری و گردشگری در طول کانال
- اتصال کشورهای حاشیه دریای خزر به آبهای آزاد بین‌المللی و افزایش قدرت منطقه ای و بین‌المللی کشور
- ایجاد کانال بین‌المللی ترانزیت کالا و مسافر
- گسترش صنایع فولاد و کاشی و سرامیک در طول کانال
- امکان احداث مراکز آب شیرین کن در طول مسیر کانال
- ایجاد امکان مناسب جهت احیاء دریاچه ارومیه
چالشها
- زمانبری بالای احداث پروژه با ارائه حدود ۱۴۰۰ کیلومتر کانال در طرح
- حجم عظیم خاکبرداری و حفر کانال در دل رشته کوه زاگرس و عبور از رشته کوه البرز
- مصرف بالای انرژی جهت پمپاژ حجم نجومی آب به ارتفاع ۱۰۰۰ متر در لاک‌های مسیر
- عدم بهره‌مندی مناطق شرقی و مرکزی کشور که بحران اصلی آب و خشکسالی کشور را دارند
طرح سوم اتصال
محمود شاهبداغی، با استفاده از مدلسازی کامپیوتری از آخرین نقشه‌های ناسا، ضمن اثبات محصور بودن سه دشت جازموریان، لوت و دشت کویر طرح ایجاد سه دریاچه را با استفاده از حفر ۱۲۶ کیلومتر تونل در شمال و جنوب جازموریان و پمپاژ آب در دو مرحله به ارتفاع ۵۰۰ متر به کویر لوت و ایجاد یک کانال ۲۱ کیلومتری جهت انتقال آب به دشت کویر عملاً مسئولان و مخالفان این پروژه را به چالش دعوت کرد
محاسن
- دربرگرفتن تمام استانهای کویری و خشک مرکز کشور
- زمان کوتاهتر نسبت به سایر پیشنهادها به خاطر حفر تنها ۱۲۶ کیلومتر تونل و ۲۱ کیلومتر کانال
- ایجاد بنادر متعدد به همراه سواحل طولانی در ۹ استان و ۳۵ شهرستان کویری
- گسترش صنایع حمل و نقل دریایی، کشتیسازی، ماهیگیری و گردشگری
- تغییر اقلیم منطقه از گرم و خشک به معتدل و مرطوب
- گسترش صنایع فولاد و کاشی و سرامیک در طول سواحل
- امکان احداث مراکز آب شیرین کن در طول سواحل
- احیاء اکوسیستم مخصوص مناطق نیمه استوایی
- احیاء زمینهای حاصلخیز اطراف طرح به وسیله رطوبت حاصل از تبخیر آب دریاچه‌ها
- کنترل شنهای روان واقع در دشت کویر و کویر لوت
- جلوگیری از روند افزاینده بیابان زایی جازموریان و کویر لوت و دشت کویر
- جلوگیری از روند مهاجرت شهرهای حاشیه کویر به شهرهای بزرگ و خوش آب و هوا
- حفظ فرهنگ و تاریخ و آداب و رسوم و اقتصاد و زبان مناطق مرکزی ایران
- تمرکز زدایی از سواحل شمالی و جنوبی در تعطیلات تابستانی و نوروز
چالشها
- عدم پیش‌بینی برای ایجاد چرخه آب و جلوگیری از راکد شدن دریاچه‌ها
- مصرف بالای انرژی جهت پمپاژ حجم نجومی آب به ارتفاع ۱۰۰۰ متر
- عدم بهره‌مندی مناطق غربی و شمال شرق کشور
- عدم پیش‌بینی طرح جهت اتصال مناسب به آبهای دریای خزر
- عدم پیش‌بینی طرح برای چگونگی خروج آبهای راکد سه دریاچه ایجاد شده
- عدم برنامه مناسب جهت خروج رسوبات دریایی و معظل افزایش شوری آب در دشتهای نمکی
طرح چهارم اتصال
پیمان عابدی در کتاب بررسی اثرات طرح ایرانرود در بهبود موقعیت راهبردی ایران که نخستین کار پژوهشی از منظر استراتژیک به این آبراه است، نیز یکی دیگر از طرحهای پیشنهادی پیرامون پروژه ایران رود را با نام آبراه تمدن خلیج فارس مطرح کرده‌است که طی آن یک شبکه رودخانه ای از دریای عمان تا دریای خزر تقریباً تمام مراکز و شهرهای مهم استانهای کشور را در بر می‌گیرد وی در پیام خود که در ارتباط با طرح خود در ابتدای کتابی که جهت معرفی این طرح منتشر کرده می‌آورد: در کنار ارائه مسیر جدید آبراه ایران رود و اتصال مراکز استانها و آبهای آزاد، پیشنهاد می‌گردد که ضمن اجرایی شدن این طرح کلان در جمهوری اسلامی ایران و دستیابی به موقعیت و جایگاه راهبردی ویژه در سطح بین‌الملل، این آبراه را به عنوان شاخص تمدن ایران نوین و با نام آبراه تمدن خلیج فارس به جهانیان معرفی نموده‌است
محاسن
- دربرگرفتن تمام استانهای کویری و خشک مرکز کشور و اغلب مراکز استانها و شهرهای مهم شرقی و مرکزی کشور
- ایجاد بنادر متعدد در ۱۵ استان کشور
- ایجاد کانال بین‌المللی ترانزیت کالا و مسافر
- اتصال کشورهای حاشیه دریای خزر به آبهای آزاد بین‌المللی و افزایش قدرت منطقه ای و بین‌المللی کشور
- گسترش صنایع حمل و نقل دریایی، کشتیسازی، ماهیگیری و گردشگری
- اتصال ۹ استان از طریق حمل و نقل ارزان دریایی
- تغییر اقلیم منطقه از گرم و خشک به معتدل و مرطوب
- احیاء اکوسیستم مخصوص مناطق نیمه استوایی
- گسترش صنایع فولاد و کاشی و سرامیک در طول کانال
- امکان احداث مراکز آب شیرین کن در طول مسیر کانال
- امکان ادامه شبکه به کشورهای همسایه شرقی
- احیاء زمینهای حاصلخیز اطراف دریاچه‌ها به وسیله رطوبت حاصل از تبخیر آب دریاچه‌ها
- کنترل شنهای روان واقع در دشت کویر و کویر لوت
- جلوگیری از روند افزاینده بیابان زایی جازموریان و کویر لوت و دشت کویر
- جلوگیری از روند مهاجرت شهرهای حاشیه کویر به شهرهای بزرگ و خوش آب و هوا
- حفظ فرهنگ و تاریخ و آداب و رسوم و اقتصاد و زبان مناطق مرکزی ایران
- تمرکز زدایی از سواحل شمالی و جنوبی در تعطیلات تابستانی و نوروز
چالشها
- زمانبری بالای احداث پروژه با ارائه پیشنهاد حفر حدود ۱۲ هزار کیلومتر کانال در طرح
- عدم پیش‌بینی برای ایجاد چرخش آب و جلوگیری از راکد شدن آب در کانالها
- امکان نفوذ تدریجی حجم عظیمی از آبهای شور اقیانوسی به دشتهای حاصلخیز به لحاظ ایجاد شبکه گسترده و بن‌بست
- مصرف بالای انرژی جهت پمپاژ حجم نجومی آب به ارتفاع ۱۰۰۰ متر در طول کانالها
- عدم بهره‌مندی مناطق غربی کشور از مزایای طرح
- عدم پیش‌بینی طرح برای چگونگی خروج آبهای راکد
- عدم ارائه برنامه مناسب جهت خروج رسوبات دریایی و معظل افزایش شوری آب در دشتهای نمکی
مشخصات
۱. بر پایهٔ بررسی‌های جغرافیائی و زمین‌شناسی، سرآغاز مسیر از خلیج کوچک واقع در باختر خلیج چابهار به سوی شمال آغاز و پس از گذشتن از کنار شهر بم، کویر لوت را گذرانده، از کنار کویر نمک و شهر طبس به سوی شمال عبور نموده در حوالی ۱۳۰ کیلومتری خاور شاهرود به سوی شمال باختری متمایل شده و پس از گذشتن از کنار گرگان به بندر ترکمن در دریای خزر می‌رسد.
۲. آغاز مسیر از بهمنشیر و کارون و خورموسی به تالاب شادگان در خرمشهر به سمت شمال تا اهواز از طریق کارون و ادامه تا دزفول و اندیمشک از طریق رود دز و سد دز به رودخانهٔ سزار تا شهر سپیدشت لرستان و ادامه رو به سمت دورود و در دشت سیلاخور از طریق رودخانهٔ گلرود ادامه پیدا می‌کند به سوی بروجرد و از بروجرد به سمت نهاوند با عبور از دشت سیلاخور بالا در نهاوند، کنگاور، اسداباد به سمت بخش چهادولی قروه و از طریق روخانهٔ قزل اوزن به ماهنشان، میانه، خلخال، آب بر و دلتای طارم و سد سفید رود (سدمنجیل) از ادامه روسفید به شهرهای آستانه اشرفیه و بندر انزلی، دریای خزر. این مسیر مانند مسیر پیشین دارای دو منطقهٔ کوهستانی است و حجم کمتری برخوردار است.
درازای آبراه میان ۱٬۴۶۵ کیلومتر تا ۱٬۶۰۰ کیلومتر برآورده شده‌است. در درازای مسیر باید کانالی به ژرفای ۵۰۰ متر حفر شود و از آنجایی که سطح دریای خزر نزدیک به ۲۸ متر از سطح دریای آزاد پائینتر است، در بخش کوچکی از مسیر در شمال ایران از الگوی کانال پاناما استفاده شده و تالاب‌هایی ساخته خواهد شد تا از سرازیر شدن آب دریای آزاد به دریای خزر جلوگیری به عمل آید. در همین ناحیه می‌توان با نصب توربین، برق سراسر آبراه را تأمین نمود. پهنای آبراه در پائین ۲۵۰ متر و در سطح زمین ۱٬۰۰۰ متر پیش‌بینی می‌شود تا بتواند رفت‌وآمد دو سویه کشتی‌های بزرگ از جمله نفتکش‌ها را امکان‌پذیر سازد.
ایجاد دریاچه در فلات مرکزی ایران
به دلیل بارندگی‌های زیاد طی دو سال ۹۸ و ۹۹ چندین دریاچه در فلات مرکزی ایران ایجاد شده‌است. در طرح ایرانرود نیز احتمال تشکیل دریاچه در مناطق پست کویری پیش‌بینی شده‌است.
اما طرح اتصال دریای خزر به خلیج فارس ناراحتی و ممانعت غرب را در پی داشته، به‌طوری که آمریکا از سال ۱۹۹۷، این طرح را در فهرست تحریم‌های خود علیه ایران قرار داده است.
روزنامه ایتالیایی «ایل جورناله» (Il Giornale) در گزارشی در سایت خود به قلم “فابریتزیو جانامئا” و با عنوان «ایران غرب را به چالش می‌کشد»، به موضوع کانال قابل کشتیرانی میان ایران و روسیه که خلیج فارس را به دریای خزر متصل کند، پرداخته و می‌نویسد: «پوتین و روحانی این گونه غرب را به چالش می‌کشند».
«ایل جورناله» واقعی بودن اتصال ایران به اورآسیا را به صحبت‌های مهدی سنایی، سفیر ایران در روسیه در خلال دیداری با تعدادی از دانشجویان در سن پترزبورگ که به طور علنی قصد دولت تهران برای ایجاد این فعالیت گستردۀ زیرساختی را اعلام نمود، استناد می‌کند. سنایی به خبرگزاری تاس روسیه گفته بود: «آری، اندیشۀ احداث این کانال در مرحلۀ بحث است».
این سایت ایتالیایی ساخت یک کانال قابل کشتیرانی که به طور کامل از ایران عبور می‌کند را نه فقط به نفع روسیه، بلکه با اشاره به ٧٠٠٠ کیلومتر ساحل ممتد دریای خزر، این نفع را برای قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان نیز می‌داند.
این گزارش درباره نفع روسیه از این اتفاق می‌نویسد: «سرانجام ممکن است بعد از چندین قرن، دسترسی به اقیانوس هند برای روسیه امکان پذیر گردد. زیرا از آخرین دهه‌های قرن نوزدهم مهندسان روسی تلاش کردند کانالی قابل کشتیرانی ایجاد کنند که این امکان را به روسیه در زمان حکومت تزار بدهد که بدون عبور از تنگۀ بسفر، به راحتی به خلیج فارس و اقیانوس هند دسترسی پیدا کنند».
آمریکا در سال ۱۹۹۷، طرح اتصال دریای خزر به خلیج فارس را در فهرست تحریم‌های خود علیه ایران قرار داد. شرکت‌ها و کشورهایی هم که در نظر داشتند در این پروژه به تهران کمک کنند، به مجازات‌های مالی و اقتصادی گرفتار می‌شدند
نویسنده در ادامه، امکان اینکه کشتی‌های روسی و ایرانی نه تنها از عبور اجباری از آبهای ترکیه، بلکه حتی از آبهای مصر امتناع ورزند را دلیل اصلی دو کشور برای حرکت به سمت تبیین این پروژه معرفی می‌کند و می‌نویسد: «عملیات مربوط به کانال ایرانی، عملیاتی است که چنانچه به پایان برسد از نظر جغرافیای سیاسی، راهبردی خواهد بود. روسیه دسترسی فوری به دریای مدیترانه و اقیانوس هند خواهد داشت آن هم بدون عبور از تنگۀ بسفر و کانال سوئز. با توجه به روابط کنونی کرملین با آنکارا، این چیز کم اهمیتی به شمار نمی‌آید. در رابطه با مصر باید گفت که در کنوانسیون قسطنطنیه که در سال ١٨٨٨ تنظیم گردید، کشتی‌های تمامی کشورها در دوران صلح و نیز جنگ حق عبور آزادانه از کانال سوئز را دارند. اما هیچ چیز معلوم نیست. تاریخ این موضوع را به اثبات می رساند. در سال ١٩۴٨ زمانی که که جنگ اعراب و اسرائیل (رژیم صهیونیستی) به تازگی به پایان رسیده بود، کشور مصر این کانال را به روی کشتی‌های اسرائیلی بست. البته این یک داستان قدیمی محسوب می‌شود، اما ممکن است بار دیگر تکرار شود».
«ایل جورناله»: امکان اینکه کشتی‌های روسی و ایرانی نه تنها از عبور اجباری از آبهای ترکیه بلکه حتی از آبهای مصر امتناع ورزند، این دو کشور را به سمت تبیین این پروژه سوق می‌دهند
این رسانه ایتالیایی برای برشمردن مزایای فراوان این کانال برای ایران، به گزارش مجلۀ آنلاین «نیو ایسترن آتلوک» (New Eastern Outlook) اشاره می‌کند که نوشته بود: «ایران به لطف احداث این کانال می‌تواند حدود دو میلیون شغل ایجاد کند و باعث توسعۀ بیش‌تر استانهای شرقی کشور از طریق ایجاد زیرساخت‌های پشتیبانی مانند فرودگاه‌ها یا کارخانه‌های کشتیسازی گردد».
مجلۀ آنلاین «نیو ایسترن آتلوک»: ایران به لطف احداث این کانال می‌تواند حدود دو میلیون شغل ایجاد کند و باعث توسعۀ بیش‌تر استانهای شرقی کشور از طریق ایجاد زیرساخت‌های پشتیبانی مانند فرودگاه‌ها یا کارخانه‌های کشتیسازی گردد.
«ایل جورناله» در گزارش خود به پیشینه این پروژه نیز اشاره می‌کند که ایران نخست به فکر این فعالیت افتاد و آن را به مسکو پیشنهاد داد که البته به دوران قبل از آقای روحانی برمی‌گردد: «در واقع این پروژه در سال ٢٠١٢ توسط محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور وقت به تصویب رسیده بود. زمانی که تحریم‌های اعمال شده از سوی غرب هنوز بر ایران فشار می‌آوردند. در واقع به محض آنکه تحریم‌ها به‌طور مستقیم توسط واشنگتن لغو گردیدند، این پروژه بار دیگر به جریان افتاد».
این گزارش باز به نقل از «نیو ایسترن آتلوک» در همین رابطه می‌نویسد: «پیش از این در سال ٢٠١٢ شرکت مسکن خاتم الانبیاء وابسته به سپاه پاسداران انقلاب ایران هزینۀ این پروژه را حدود ٧ میلیارد دلار برای ده سال کار برآورد نمود».
این سایت خبری طرحهای مسیر این کانال را نیز معرفی می‌کند: «دولت ایران چهار سال پیش دو مسیری را که این کانال در حال حاضر می‌تواند دنبال کند، شناسایی نمود و از راه‌های بلند آبی بهره جست. راه نخست که کوتاهتر است، در غرب قرار دارد و سلسله جبال مرتفع غرب را قطع می‌کند. دومی در شرق است که بلندتر بوده، اما امکان بهره‌برداری کشاورزی از مناطق کویری را فراهم نموده و مانع از آن می‌گردد که از تنگۀ هرمز که ایران با عمان در آن شریک است، استفاده گردد».
سایت‌های روسی مانند اسپوتنیک و راشاتودی نیز با انتشار گزارشاتی بر اهمیت استراتژیک طرح ایجاد کانال از خزر به خلیج فارس تاکید کردند.
«ایل جورناله» در انتها نیز به چالش غرب نسبت به این پروژه که مسکو و تهران آن را به عنوان ” جایگزینی معتبر برای غرب” می‌بینند، اشاره می‌کند که کاری جز تماشا نمی‌تواند انجام دهد.
در همین رابطه سایت‌های روسی مانند اسپوتنیک و راشاتودی نیز اقدام به انتشار گزارش کرده و بر اهمیت استراتژیک آن تاکید کردند. نکته مهم این موضوع فارغ از امکان عملیاتی شدن این پروژه، ناراحتی و ممانعت غرب و ترکیه از ساخت این کانال است؛ به‌طوری که آمریکا در سال ۱۹۹۷، طرح اتصال دریای خزر به خلیج فارس را در فهرست تحریم‌های خود علیه ایران قرار داد. شرکت‌ها و کشورهایی هم که در نظر داشتند در این پروژه به تهران کمک کنند، به مجازات‌های مالی و اقتصادی گرفتار می‌شدند.
این موضوع نشان می‌دهد که غرب به رهبری آمریکا تا چه اندازه از افزایش قدرت روسیه و ایران از نظر اقتصادی و کاهش وابستگی این کشورهای مستقل، در وحشت هستند.
اهداف و مزایای پروژه
ایجاد این کانال آبی، در صورت تحقق، می‌تواند به کاهش چشمگیر هزینه‌ها و زمان حمل و نقل کالاهای سنگین از داخل و کشورهای حوزه دریای خزر به بازارهای بین‌المللی منجر شود. این مسیر جایگزین می‌تواند موجب افزایش رقابت در حمل و نقل دریایی، تسهیل گردشگری و حتی تحریک رشد اقتصادی در مناطق حاشیه‌ای گردد. از نظر ژئوپولیتیکی، چنین پروژه‌ای قادر خواهد بود وابستگی کشورها به گذرگاه‌های حساس مانند تنگه هرمز را تا حد زیادی کاهش دهد و در عین حال نقش کشورهای منطقه را در زنجیره تأمین جهانی تقویت کند.
پیامدهای محیطی و اثرات ژئوپولیتیکی
از منظر محیط زیستی، تغییر مسیرهای جریان آب و احتمال ایجاد تغییرات در اکوسیستم‌های دریایی می‌تواند چالش‌های زیست‌محیطی عمده‌ای را به همراه داشته باشد. کنترل و مدیریت دقیق اثرات زیست‌محیطی، از الزامات اجرای این پروژه به‌شمار می‌آید تا از بروز آسیب‌های جبران‌ناپذیر به محیط زیست جلوگیری شود. از سوی دیگر، از لحاظ ژئوپولیتیکی، ایجاد چنین مسیر ارتباطی می‌تواند دلالت بر تغییر تعادل قدرت در منطقه داشته باشد. به بیان دیگر، این پروژه علاوه بر بُعد اقتصادی، می‌تواند زمینه بروز تعاملات و مذاکره‌های بیشتری میان کشورهای ذی‌نفع را فراهم آورده و نقش منطقه را در تجارت جهانی به سطحی نوین ارتقا دهد.
چشم‌انداز و نتیجه‌گیری
بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که کانال آبی اتصال دریای خزر به خلیج فارس و دریای عمان، در صورت حل معضلات فنی، اقتصادی و حقوقی موجود، می‌تواند یکی از پروژه‌های استراتژیک و تأثیرگذار در قرن بیست و یکم باشد. دستیابی به این چشم‌انداز مستلزم همکاری گسترده میان کشورها، حمایت مالی و فناورانه، و تدوین قوانین و مقررات بین‌المللی منسجم است. در نهایت، در کنار ایجاد فرصت‌های اقتصادی و تجاری بی‌سابقه، توجه به ابعاد محیطی و اجتماعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود تا این پروژه به عنوان پلی برای توسعه پایدار در منطقه مورد استقبال قرار گیرد.
در آینده، علاوه بر مطالعات فنی و اقتصادی، بررسی‌های میدانی پیرامون اثرات زیست‌محیطی و اجتماعی این کانال، چشم‌اندازی جامع‌تر از نقش آن در تغییر الگوهای حمل و نقل و تعاملات منطقه‌ای ارائه خواهد داد. این پژوهش‌های عمیق، می‌توانند مبنای تدوین سیاست‌های کلان برای بهره‌برداری بهینه از منابع دریایی و تقویت تعاملات بین‌المللی منطقه‌ای باشند.
۰ دیدگاه