تأسیسات غنی‌سازی فردو به دلایلی فنی و مهندسی، در برابر بمب‌های سنگرشکن مانند GBU-57 مقاومت کرده است. این دلایل شامل موارد زیر می‌شود:

عمق زیاد و موقعیت زمین‌شناسی خاص: سایت فردو در عمق حدود ۹۰ متری یا خیلی بیشتر زیر صخره‌های سخت کوهستانی قرار دارد. در حالی که بمب GBU-57 در بهترین حالت می‌تواند در خاک نرم (رس لایه ای) تا ۸۰ متر نفوذ کند، در صخره‌های سخت این عمق به زیر 8 متر کاهش می‌یابد.

طراحی مهندسی پیشرفته: این تأسیسات با استفاده از صدها هزار متر مکعب بتن مسلح و دیواره‌های چندلایه ساخته شده‌اند که توانایی جذب و خنثی‌سازی انرژی انفجار را دارند.

فناوری‌های حفاظتی خاص: مسیرهای ورودی، هواکش‌ها و سایر اجزای حیاتی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در برابر نفوذ مستقیم یا غیرمستقیم مقاوم باشند. همچنین، طراحی پنهان‌سازی و استتار در برابر شناسایی ماهواره‌ای و راداری نیز نقش داشته است.

محدودیت‌های فنی بمب‌ها: حتی با استفاده از چندین بمب، به دلیل محدودیت در عمق نفوذ و نوع زمین، تخریب کامل سایت ممکن نبوده است. ارزیابی‌های اطلاعاتی آمریکا نیز نشان می‌دهند که آسیب واردشده به سانتریفیوژها محدود بوده و تنها چند ماه برنامه هسته‌ای را به تأخیر انداخته است.

همچنین تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که این بمب‌ها احتمالاً به صورت جفتی رها شده‌اند؛ بمب اول صخره را شکافته تا بمب دوم عمیق‌تر نفوذ کند. همچنین به نظر می‌رسد بمب‌افکن‌ها سیستم تهویه سایت فردو را، که نقطه ضعفی بالقوه است، هدف قرار داده‌اند. این بمب‌ها احتمالاً موج شوکی قوی در صخره ایجاد کردند که به عمق زمین منتقل شده و تأسیسات زیرین را تحت تأثیر قرار داده است. اما ژانلوز تأکید می‌کند که این موج‌های شوک به سرعت در صخره‌ها ضعیف می‌شوند.  موقعیت فردو درست زیر یال کوه، احتمالاً حفاظت آن را به حداکثر رسانده است.

علاوه بر مقاومت سنگ عوامل دیگری هم اثرگذارند. ریچارد ژانلوز، استاد دانشگاه کالیفرنیا و کارشناس بمب‌های نفوذگرهای زمینی در مصاحبه‌ای با ان‌پی‌آر اشاره می‌کند که تغییرات در ساختار زمین‌شناسی مانند شکستگی‌ها یا شکاف‌ها می‌تواند مسیر بمب را در زیر زمین منحرف کرده و اثربخشی انفجار را کاهش دهد. 

بنابراین، عدم موفقیت بمب‌ها در رسیدن به هدف و نابودی کامل تأسیسات هسته‌ای فوردو، احتمالا به دلیل ترکیبی از مقاومت سنگ و عوامل زمین‌شناسی منطقه بوده است.

---

تحلیل سازه‌ای تأسیسات غنی‌سازی فردو و ارزیابی حمله بمب‌های سنگرشکن آمریکا

تأسیسات غنی‌سازی فردو، یکی از مهم‌ترین مراکز هسته‌ای ایران، در دل کوه‌های اطراف قم و در عمق حدود ۹۰ متری زمین ساخته شده است. این مرکز با هدف مقاومت در برابر حملات هوایی و بمب‌های سنگرشکن طراحی شده و به‌عنوان نمادی از بازدارندگی راهبردی ایران شناخته می‌شود.

موقعیت و طراحی ژئوتکنیکی

• موقعیت جغرافیایی: در نزدیکی روستای فردو، در جنوب قم، در دل صخره‌های سخت کوهستانی.
• عمق ساخت: عمق اعلامی بین ۸۰ تا ۹۰ متر زیر سطح زمین، در لایه‌های سنگی با مقاومت بالا. (برخی منابع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، عمق نیم مایلی یعنی حدود 800 متر عمق برای تاسیسات فردو اعلام کرده اند.)
• پوشش طبیعی: کوه‌های اطراف به‌عنوان سپر طبیعی در برابر شناسایی و حمله عمل می‌کنند.

ساختار مهندسی و پدافندی

• بتن‌های پر مقاومت چندمتری مسلح ضد انفجار: لایه‌های ضخیم بتن آرمه برای جذب انرژی انفجار.
• دیواره‌های ضخیم فولادی داخلی: برای افزایش مقاومت در برابر نفوذ و ارتعاشات.
• درهای ضدانفجار و تونل‌های ارتباطی مستقل: برای حفظ عملکرد در شرایط بحرانی.
• سیستم تهویه مقاوم در برابر حملات شیمیایی: طراحی‌شده برای حفظ ایمنی پرسنل. (شفت‌های آسیب پذیر از قبل با بتن پر شده بودند)
• لایه‌های مغناطیسی و سیالاتی: احتمالا وجود لایه مغناطیسی برای اختلال عملکرد الکتریکی بمب‌ها و همچنین لایه‌های سیالاتی مثل آب برای اختلال عملکردی تجهیزات الکترونیکی بمب وجود دارد.
• اصل فریب: مهندسین ایرانی از دیرباز اقدامت پدافند غیرعامل را رعایت کرده و هیچگاه گنجینه اصلی را در محل اصلی قرار نمی‌دهند.
• پدافند هوایی چندلایه: شامل سامانه‌های سوم‌خرداد، باور ۳۷۳ و سامانه‌های ارتفاع‌پایین. (در زمان حمله یا از کارافتاده بودند یا قادر به شناسائی نبوده‌اند)

فناوری‌های غنی‌سازی

• سانتریفیوژهای پیشرفته: از نسل‌های IR-4 و IR-6 برای غنی‌سازی با راندمان بالا.
• سطح غنی‌سازی: طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تا سطح ۶۰٪ و در مواردی تا ۸۳.۷٪.

گزارش حمله آمریکا با بمب‌های سنگرشکن (۲ تیر ۱۴۰۴ / ۲۲ ژوئن ۲۰۲۵)

• نوع حمله: بمباران هوایی توسط بمب‌افکن‌های B-2 آمریکا با بمب‌های GBU-57.
• نوع بمب: GBU-57 Massive Ordnance Penetrator با وزن ۱۳.۵ تن و توان نفوذ تا ۶۰ متر در خاک نرم.
• اهداف حمله: تخریب تأسیسات فردو
• نتایج اولیه:
  • تخریب بخشی از ورودی‌ها و سامانه‌های سطحی
  • احتمالا آسیب محدود به سانتریفیوژهای مانده خاموش به دلیل عمق زیاد و طراحی حفاظتی.
  • عدم نشت هیچگونه مواد رادیواکتیو (موارد رادیواکتیو از قبل به محل دیگر منتقل شده بود.) عدم تلفات انسانی به‌دلیل تخلیه پیشگیرانه.
• واکنش ایران: شلیک موشک به پایگاه العدید در قطر به‌عنوان پاسخ محدود.

تحلیل فنی حمله

با وجود استفاده از بمب‌های فوق‌نفوذی، ساختار چندلایه و عمق زیاد فردو باعث شد که تخریب کامل تأسیسات ممکن نباشد. تحلیل‌گران غربی نیز اذعان کرده‌اند که حتی GBU-57 نیز تضمینی برای نابودی کامل فردو ندارد.

بمب‌های GBU-57 پس از انفجار در مقرهای زیرزمینی باعث ریزش سقف آن مکان می‌شود همانند آن چیزی که در یمن مشاهده شده است. این که سقف در تصاویر ماهواره‌ای آسیبی ندیدند و فقط جای ورود بمب‌ها وجود دارد و ایرانی‌ها اکنون برای بازسازی آن توانسته‌اند ماشین‌های سنگین و صنعتی را روی سقف تاسیسات ببرند نشان می‌دهد که احتمالا بمب‌ها به شکل عجیبی عمل نکرده‌اند.

مکنزی فرمانده سابق سنتکام

نتیجه‌گیری

تأسیسات فردو نه‌تنها یک مرکز فنی، بلکه بخشی از معماری بازدارندگی ایران است. طراحی مهندسی آن به‌گونه‌ای است که حتی در برابر پیشرفته‌ترین تسلیحات متعارف نیز مقاومت قابل‌توجهی دارد. حمله اخیر آمریکا نشان داد که تخریب کامل چنین تأسیساتی نیازمند عملیات بسیار پیچیده‌تر و پرهزینه‌تری است.